Hopa
+C

Yük.: +10°

Düş.: +

Pe, 21.04.2016

Tarihçe

   HOPA TİCARET VE SANAYİ ODASI

Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ

Dr. Öğr. Üyesi Muzaffer BAŞKAYA

 

Türkiye’de Ticaret Odalarının Kuruluşu

19. yüzyılın başlarında Osmanlı ekonomisi giderek artan boyutlarda dünya kapitalizmine açılmıştır. Bilhassa 1839 Balta Limanı Ticaret Anlaşması ile gümrük korumalarının asgariye indirilmesi ile Osmanlı toprakları, Batı kapitalizminin açık pazarı haline geldi. Bu sürecin devamında yerli üretim çöküş sürecine girmiş, artan dış borçlar nedeniyle Duyun-ı Umumiye (Dış Borçlar İdaresi) kurulmuştur. (1881) Zamanla devlet gelirlerinin büyük bir bölümüne hâkim olan Duyun-ı Umumiye İdaresi, Osmanlı Maliye Nezaretine rakip durumuna gelmiş ve İmparatorluğun toplam kamu gelirlerinin 1/3’ünü kontrolü altına almıştır.

Avrupalı emperyalist güçlerin hâkimiyetine giren Osmanlı ekonomisinde neredeyse bütün ticari faaliyetler batılı devletlerin kontrolü altında gerçekleşmeye başlamıştır. Bu kapsamda İstanbul merkez olmak üzere Avrupalı devletler tarafından ticaret odaları açılmaya başlanmıştır. Kendi ticari menfaatlerini geliştirmek amacıyla faaliyete geçen ticaret odalarından ilki 1870’de kurulan Avusturya-Macaristan Ticaret Odasıdır. Aynı amaca yönelik olarak 1884’te Fransız Ticaret Odası kuruldu. Bunu 1887’de İngiliz, 1891’de İtalya, 1911’de A.B.D.1913’te de Rusya Ticaret Odaları teşekkül etmiştir.

Osmanlı devlet adamları ve aydınlar, Avrupa’nın ekonomik olarak geldiği noktaya dikkat çekerek buradaki kurumların benzerlerinin İmparatorluk topraklarında tesis edilmesi için harekete geçmiştir. Bu kapsamda Batılı ülkelerdeki örnekleri dikkatle incelenerek, benzer şekilde Osmanlı’da da sanayi ve ticaret odalarının kurulmasına karar verilmiştir. Böylece tüccar ve sanayicilerin devletin gözetimi altında kurulup,  çalışacak bu odalarda toplanması amaçlanmıştır. Bu düşünce etrafında Osmanlı’da ilk yerli ticaret odası 14 Ocak 1880’de kurulan Dersaadet Ticaret Odası’dır. Bundan altı ay sonra Dersaadet Sanayi Odası oluşturuldu, ancak ilk anda her ikisi de faaliyete geçememiş, Dersaadet Ticaret Odası, yani İstanbul Ticaret Odası ancak 1882’de aktif hale gelmiştir. Yeni odanın dâhili nizamnamesi, 1881 yılında yayınlanmış ve ertesi yıl Galata’da Mehmet Ali Paşa Hanında yapılan ilk toplantı ile de faaliyete geçmiştir. 1910 yılında İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası adını alan Oda, 5 Ocak 1885 (18 Rebiyülevvel 1302)’te Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi’ni Türkçe ve Fransızca olarak 15 günde bir yayınlamaya başlamıştır.

Hopa Ticaret Odası’nın Kuruluşu

İstanbul’da faaliyete geçen Dersaadet Ticaret Odası, taşrada ticaret odalarının kuruluşunda da öncü bir rol oynamıştır. Dersaadet Ticaret Odası’nın öncülüğünde 1884 yılına gelindiğinde 78 ticaret odası kurulmuştur. Ticaret odası kurulan vilayetler şunlardı: Kastamonu, Konya, Musul, Van, Edirne, Adana, Trabzon, Bursa, Diyarbakır, Trablusgarp, Halep, Bağdat, Elaziz, Selanik, Cezayir-i Bahr-i Sefid.

İmparatorluk topraklarında sayıları hızla artan ticaret odaları zamanla vilayet merkezleri dışında sancak ve kazalarda da teşkil edilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda 1885 yılına gelindiğinde Hopa’da da bir ticaret odası kurulmuştur. Oda’nın kuruluşu ile ilgili olarak Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi’nin 6’ncı sayısında Dersaadet Ticaret Odası’nın kuruluşunun ticaret-i millinin gelişimine katkısı göz önünde bulundurularak yeni ticaret odalarının açılmasının uygun görüldüğü ifade edilmiştir. Açılacak olan ticaret odaları sıralanırken ilk olarak vilayet merkezleri zikredilmiştir. Ardından ticaret odası açılacak olan sancak ve kazaların isimleri arasında Hopa Kazasının da adı belirtilmiştir. Söz konusu haberde adı geçen 41 kaza merkezinden biri de Hopa’dır.

Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi’nin 27 Temmuz 1891 tarihli bir başka sayısında Doğu Karadeniz’de bulunan ticaret odaları ile ilgili bilgiler verilirken; Trabzon Vilayeti Celilesi merkez ve mülhakatında bulunan Lazistan, Gümüşhane, Atina, Hopa, Samsun, Çarşamba, Bafra, Terme ve Fatsa’da ticaret odalarının mevcut olduğu ifade edilmiştir. Böylece kuruluş tarihinden 6 yıl sonra Hopa Ticaret Odası’nın varlığı aynı gazete tarafından tescil edilmiştir.

Bölge tarihi için eşsiz bir kaynak olan Trabzon Vilayeti Salnamelerinde de o zamanki adıyla Hopa Ticaret ve Ziraat Odası hakkında bilgiler mevcuttur. Mesela 1892 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesinde Hopa Kazası ile ilgili bilgiler verilirken, Hopa’nın Trabzon’un doğusunda yer aldığı ve o gün itibarıyla 5.439 hane ve 27.984 nüfusa sahip olduğu, mısır, arpa, buğday, fasulye, kendir gibi ürünlerin yetiştirildiği, kaza dâhilinde şal imal edildiği fakat bunun dışarıyla satılmadığı ifade edilmiştir. Kaza merkezinde Cuma günleri pazar kurulduğu burada şal ve çorap gibi mensucat, koyun ve inek gibi hayvanların satıldığı belirtilmiştir. Son olarak Hopa’da yunus balığı avcılığı yapıldığı da zikredilmiştir. Söz konusu salnamede Hopa’daki kurumlar hakkında da bilgiler verilmiştir. Bu kapsamda Hopa Ticaret ve Ziraat Odası’nın mevcut yönetim kadrosu ile ilgili olarak verilen bilgileri bir araya getirdiğimizde şu şekilde bir tablo ortaya çıkmıştır:

1892 Yılı İtibarıyla Hopa Ticaret ve Ziraat Odası

Başkan

Refet Efendi

İkinci Başkan

Ömer Hilmi Efendi

Aza

Hacı Ali Efendi

Aza

Mehmet Ziver Efendi

 

1903 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesinde ise Hopa Ticaret Odası Başkanı, Ahmet Remzi Efendi olarak zikredilmiş, Ömer, Osman ve Ahmet Efendilerin ise aza oldukları belirtilmiştir.

Sonuç olarak, ilk kez 1882’de İstanbul’da kurulan Dersaadet Ticaret Odası’ndan 3 sene sonra 1885 yılında Hopa’da da bir ticaret odası açılmış ve kısa süre içinde kurumsal bir kimliğe kavuşarak faaliyetlerine başlamıştır.

Kuruluş Sonrası Dönem

Bu unvanın Hopa’ya veriliş sureciden sonra, Osmanlı İmparatorluğu son dönemlerini yaşamıştır. Kurtuluş savaşımızı da kapsayan I. Dünya savaşı başlamasıyla dünya düzeninin yeniden şekillendiği uzun ve zor dönemler yaşanmıştır. TBMM’nin açılışı ardından Cumhuriyeti ilanı Demokrasimizin tüm kurumlarca oturtulup çok partili sisteme geçiş gibi ulusal yapılanmanın gerçekleştiği evreleri ardından 15/3/1950 tarihli ve 7457 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan 5590 sayılı Kanun ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği kurulmuştur.

Yeni düzenlemeler getiren ve 1/6/2004 tarihinde yürürlüğe giren 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu ile 5590 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, odalar ve borsalar arasındaki birlik ve dayanışmayı temin etmek, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, oda ve borsa mensuplarının meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, bunların birbirleriyle ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere, meslek disiplinini ve ahlâkını korumak, ülkenin kalkınması, ekonominin gelişmesi için gerekli çalışmaları yapmak ve bu Kanunda belirtilen hizmetleri yerine getirmek amacıyla kurulan, tüzel kişiliğe sahip, kamu kurumu niteliğinde meslek üst kuruluşudur.

Hopa Ticaret ve Sanayi Odası ’da bu amaçla 1969 yılında merhum iş adamlarımız Osman KÜÇÜKALİ, Hüsnü BIYIKLI, Cevdet OSMANOĞLU, Rıza CANDEMİR, Muammer ARI, Nuri BAĞDATLI, Cemal AKBIYIK, Rüştü TOPALOĞLU ve diğer iş adamlarımızın girişimiyle Hopa’da 245 üye ve 5 meslek grubu ile modern yapısına kavuşmuştur.

1995 yılına kadar kiracı olarak faaliyetini yürüten odamız bu tarihte Hopa İş Merkezinde aldığı 84m2’lik ofislerinde hizmetine devam etmiştir. Son olarak 2001 yılında Türk Ticaret Bankasının tasfiyeye girmesiyle birlikte Hopa Şubesine ait 4 katlı bina satın alınmış fakat yeniden inşasına başlanan bu bina tamamlanıncaya kadar şu anda geçici yeri olan İŞ BANKASI üstü 2. katta hizmet vermiştir. 2016 yılının son çeyreğinden itibaren Kuledibi Mahallesi Turgay Ciner Caddesi No:6 kat:1/2 adresindeki yeni hizmet binasına taşınmıştır. Hizmet binası teras dâhil 10 kattan oluşmaktadır. İçinde 3 Konferans salonu, 20 home ofis, 2 dükkân katı, 1 ve 2 katlar  Hopa TSO Birimleri, 3. kat akreditasyon sınıfı, basın ofisi ve  KOSGEB sınıfı  olmak üzere hizmet vermektedir. Hizmet binası tam bir akıllı binadır.



[1] Haydar Kazgan, “Düyun-ı Umumiye”, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.3, İstanbul 1985, s. 706-707.

[2] Zafer Toprak, “Osmanlı’da Ecnebi Ticaret Odaları”, Finans Dünyası, Şubat 1990, s.78-81.

[3] Ufuk Gülsoy-Bayram Nazır, Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu Dersaadet Ticaret Odası 1882-1923, İstanbul 2009, s.1.

[4] Salih Seyhan, “Türk İktisat Tarihinin Önemli Bir Kaynağı: İstanbul Ticaret Ve Sanayi Odası Mecmuası” Atatürk İletişim Dergisi

[5] Hikmet Öksüz ve diğerleri, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi, Trabzon 2009, s.47.

[6] Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi, Sayı:6, 1. Sene, 4 Mart 1301.s. 2.

[7]  Cumhur Odabaşıoğlu, Trabzon 1869-1933 Yılları Yaşantısı, Ankara, s.55

[8] Trabzon Vilayeti Salnamesi, 1892, s. 276.

[9] TVS, 1903, s. 425.

Kurumsal